Giữa lòng Di sản Thiên nhiên thế giới Phong Nha - Kẻ Bàng, nơi núi rừng hùng vĩ quyện hòa cùng vẻ đẹp nguyên sơ của thiên nhiên, có một dòng sông âm thầm chảy, uốn lượn giữa thung lũng đá vôi và làng quê yên ả - đó là sông Son, mạch nguồn sống giữa miền đất di sản Quảng Bình. Được biết đến không chỉ là một địa danh địa lý, dòng sông này còn là biểu tượng văn hóa, tâm hồn và ký ức của bao thế hệ người dân nơi đây, gắn bó mật thiết với đời sống thường nhật cũng như hào hùng lịch sử một thời của vùng đất Phong Nha.

Sông Son - với tất cả vẻ đẹp tự nhiên, giá trị văn hóa, lịch sử và vai trò trong phát triển du lịch - xứng đáng là một trong những biểu tượng sống động nhất của vùng đất Quảng Bình. Dòng sông không chỉ chảy qua lòng đất mà còn len lỏi trong trái tim người Phong Nha, để mãi mãi là mạch nguồn làm nên sức sống và vẻ đẹp bất tận của di sản.

Sông Son bắt nguồn từ cao nguyên đá vôi Kẻ Bàng, chảy ngầm hơn 7km trong lòng động Phong Nha kỳ ảo, rồi hòa cùng dòng sông Chày tại ngã ba trước cửa động Phong Nha để hình thành nên dòng nước mênh mang, dịu dàng như dải lụa xanh vắt ngang qua thị trấn Phong Nha. Với chiều dài khoảng 35km, dòng sông này không chỉ đóng vai trò là tuyến thủy lộ quan trọng đưa du khách vào khám phá lòng hang mà còn là nhân chứng thầm lặng của bao đổi thay nơi miền sơn thủy hữu tình.

Điểm đặc biệt của sông Son nằm ở sự chuyển sắc rõ rệt theo mùa. Mùa khô, màu nước xanh trong vắt có thể nhìn thấy đáy hồ - cũng là màu của đá vôi hòa tan - khiến mặt sông phẳng lặng như tấm gương khổng lồ soi bóng núi non trùng điệp. Khi mùa mưa về, nước lũ từ thượng nguồn đổ về mang theo phù sa khiến dòng sông đổi sắc đỏ, cuộn chảy mạnh mẽ và đầy sức sống. Chính sự thay đổi kỳ lạ này là một trong những lý do mà dòng sông được gọi là “sông Son”. Tuy nhiên, cái tên sông Son cũng xuất phát từ một giai thoại bi thương: câu chuyện tình ngang trái giữa một chàng trai nghèo và cô gái con nhà quyền quý. Bị gia đình ngăn cấm, họ đã gieo mình xuống dòng sông để giữ trọn lời thề sắt son. Cảm động trước tình yêu thuần khiết ấy, người dân gọi tên dòng sông là “sông Son” - như một lời tưởng nhớ.

Dòng sông ấy không chỉ chảy qua địa hình đá vôi mà còn thấm đẫm hồn quê. Nhìn từ trên cao, sông Son mềm mại vắt qua thung lũng như một dải lụa, ôm lấy những bãi ngô, vườn chuối xanh mướt, những xóm làng yên bình với tháp chuông nhà thờ vươn cao giữa trời. Dọc hai bên bờ là homestay mộc mạc, hàng quán rộn ràng tiếng cười chào đón du khách. Thuyền du lịch nhịp nhàng xuôi ngược đưa khách đến động Phong Nha. Giữa dòng, lác đác vài chiếc thuyền con của người dân đánh cá, vớt rong, tạo nên bức tranh sống động, chân thật của một miền quê thanh bình. Xa xa, hoa vàng anh đỏ rực như những chấm lửa nhỏ giữa trời xanh, nghiêng nghiêng soi bóng xuống mặt nước trong, tôn thêm vẻ đẹp rực rỡ cho khung cảnh vốn đã nên thơ.

Trải nghiệm trên dòng Son không chỉ dừng lại ở việc ngồi thuyền du ngoạn. Du khách còn có thể chèo kayak, check-in tại những bãi bồi ven sông hay dạo chơi các làng quê cổ kính. Đặc biệt, thưởng thức ẩm thực địa phương ngay bên bờ sông là một trải nghiệm không thể bỏ qua. Cá trắm cỏ nuôi lồng trên dòng Son nổi tiếng bởi vị thịt dai, thơm ngọt tự nhiên nhờ được ăn rong rêu và phù du từ chính lòng sông. Những món ăn từ cá trắm nơi đây đã trở thành đặc sản, góp phần tạo nên thương hiệu ẩm thực sông nước Phong Nha - Kẻ Bàng. Ngoài ra, dòng sông còn ban tặng cho người dân nhiều sản vật quý như cá chình, cá bống, tôm đất… những món ăn dân dã, mang đậm hương vị Quảng Bình.

Sông Son còn là dòng sông của ký ức và lịch sử. Trong kháng chiến chống đế quốc Mỹ, dòng sông này từng là tuyến giao thông huyết mạch, nơi vận chuyển lương thực, vũ khí ra tiền tuyến. Hai bên bờ vẫn còn in dấu những bến phà, hầm tránh bom và làng chiến đấu - những chứng tích sống động của một thời oanh liệt. Ngày nay, dòng sông ấy tiếp tục góp phần hình thành nên một không gian văn hóa đặc trưng của Quảng Bình với các lễ hội đua thuyền trên sông Son vào dịp lễ tết và những ngày kỷ niệm chiến thắng lịch sử.

Trong xu thế phát triển du lịch xanh và bền vững, sông Son là yếu tố không thể thiếu giúp định hình mô hình du lịch sinh thái tại Phong Nha. Chính quyền địa phương và cộng đồng dân cư ven sông đang ngày càng nỗ lực trong việc gìn giữ môi trường, bảo vệ nguồn nước và giảm thiểu rác thải nhựa. Những hành động thiết thực đó không chỉ giúp bảo tồn vẻ đẹp nguyên sơ của dòng sông mà còn tạo sinh kế bền vững cho người dân, giúp họ vừa gìn giữ di sản vừa hưởng lợi từ nó.